Ñaariwetlaŋ

Xamle

Ab ñaariwetlàng bènn ñeentikoñ la bu am ñaari wett yu jub-làŋ.

Yeneen ñaari wet yi jub-làŋuñ.   

Ab ñaariwetlàng bu jubkoñ mooy bènn ñaariwetlàng bu am bènn angal wu jub.  

Ab ñaariwetlàng bu ñaariwet-yem mooy bènn ñaariwetlàng boo xamne ñaari wetam yi seen sukkëndikukaay dogoo ñoo yem guddaay.  

Ab ñaariwetlàng bu ñaariwet-yem da fay am bènn aksu safaanook jàkkaarle buy doon taseebkawewaayu ay sukkëndikukaayam. 

Ci bènn ñaariwetlàng bu ñaariwet-yem, ñaari angal yi feetewoo ak sukkëndikukaay yi ñoo yem natt. 

Xammeekuk bènn ñaariwetlàng  

  • Su bènn ñaariwetlàng amee bènn angal wu jub, da fay daal di jubkoñ.  
  • Su bènn ñaariwetlàng amee ñaari angal ci sukkëndikukaayam yu yem natt, da fay ñaariwet-yem.  
  • Su bènn ñaariwetlàng amee  bènn aksu safaanook jàkkaarle buy doon taseebkawewaayu sukkëndikukaayam yi, da fay wett-yem. 

Yaatu-yaatuk ñaariwetlàng bi 

Yaatu-yaatuu bènn ñaariwetlàng mu ngi tollook ndajaleek sukkëndikukaayam yi (sukkëndikukaay bu mak + sukkëndikukaay bu ndaw) ñu fŭllante ko ak kawewaayam, ba noppi xaaj ko si $2$.

Maanaam, $\text{Yaatu-yaatu} = \dfrac{(\mathrm M + n)\times h}{2}$  (mu andak $\rm M$ di  sukkëndikukaay bu mak bi, $n$ di  sukkëndikukaay bu ndaw mi te $h$ di kawewaay wi).

Jub-koñ

Xamle 

 Ab jub-koñ bènn ñeentikoñ la bu am ñeenti angal yu jub.

Ay jagle :  

  • Ay galaŋu bènn jubkoñ ñoo yem guddaay.
  • Taseebkawewaayu weti bènn jubkoñ ay aksu safaanook jàkkaarle la ñu.  
  • Ci bènn jubkoñ, galaŋ yi ak aksu safaanook jàkkaarle yi da ñuy dogoo ci diggu safaanook jàkkaarle gi. 

Xammeekuk bènn jubkoñ 

  • Su bènn wetlàŋ amee bènn angal bu jub, da fay nekk ab jubkoñ. 
  • Su bènn wetlàŋ amee  ay galaŋ yu tolloo guddaay, da fay nekk ab jubkoñ.

Yaatu-yaatuk ab jubkoñ 

L’aire d’un rectangle est égale au produit de sa longueur par sa largeur. 

Yaatu-yaatuk bènn jubkoñ mu ngi tollook fŭllanteek gaddaayam ci yaatuwaayam.

Maanaam, Yaatu-yaatu = Guddaay × yaatuwaay.

Kaaredoy   

Xamle  

Ab kaaredoy bènn ñeentikoñ la bu ñeenti koñam yëpp tolloo guddaay. 

Ay jagle :

  • Ci bènn kaaredoy galaŋ yi da ñuy dogoo ci seen digg te da ñuy jub-dogoo. 
  • Ab kaaredoy da fay am diggu safaanook jàkkaarle muy tombu doganteek ay galaŋam. Un losange admet pour centre de symétrie le point d’intersection de ses diagonales.
  • Ay galaŋi bènn kaaredoy ñooy aksu safaanook jàkkaarleem. 

Xammeekuk bènn kaaredoy 

  • Su bènn wetlàŋ amee ñaari wet yu toftalante te yemoo guddaay, kon ab kaaredoy la. 
  • Su bènn wetlàŋ amee ay galaŋ yu jub-dogoo, kon ab kaaredoy la.
  • Su bènn wetlàŋ amee bènn galaŋ bu nekk itam xaaj-diggu bènn angal, kon kaaredoy la

Yaatu-yaatuk bènn kaaredoy

Yaatu-yaatuk bènn kaaredoy da fay tollook fŭllanteek galaŋ yi ñu xaaj ko si $2$.

Kaare

Xamle

Ab kaare bènn ñeentikoñ bu $4$ wetam yëpp tolloo gudday te $4$ angallam yëpp jub. 

Kaare bu nekk da fay nekkandoo jubkoñ ak kaaredoy.  

 

Ay jagle :

  • Ay galaŋu bènn kaare da ñuy jub-dogoo te tolloo guddaay. 
  • Ab kaare ñeenti aksu safaanook jàkkaarle la am ak bènn diggu safaanook jàkkaarle. 
  • Ab kaare da fay am mbooleem jagleek bènn jubkoñ ak bènn kaaredoy. 

Xammeekuk bènn kaare 

  • Kaare bu nekk bènn kaaredoy bu raññeeku la :
    • Su bènn kaaredoy amee bènn angal bu jub, kon da fay nekk bènn kaare. 
    • Su  bènn kaaredoy amee ay galaŋ yu tolloo guddaay, kon da fay nekk bènn kaare.
  • Kaare bu nekk bènn jubkoñ bu raññeeku la :
    • Su bènn jubkoñ amee ñaari wet yu toftalante te tolloo guddaay, kon da fay nekk bènn kaare.
    • Su bènn jubkoñ amee ay galaŋ yu jub-dogoo, kon da fay nekk bènn kaare. 
  • Su bènn ñeentikoñ boolee nekk bènn kaaredoy ak bènn jubkoñ, kon da fay nekk bènn kaare.  

Yaatu-yaatuk bènn kaare

Yaatu-yaatuk bènn kaare mu ngi tollook fŭllanteek ñaari wet.